ये कुदरुत के देन हे येला कुदरुत हर संभाल के रखे हे अतीक बड़ संसार मा नेक परकार के रुख - रई जागे हे । बीजा पहिली आईस की रुख ये सोचे के बात हे येला तो बिधाता ही जान सकथे । जइसे - अकोल , अगरेजी अमली , अमली , अशोक , आँवरा , आमा , कहुआ , साजा , हर्रा , बेहरा , फन्नस , कदम , कपूर , कैथ , चिल्हूट , करंज , शिसम , धौरा , लीम , चार , तेंदू , कोरिया , कर्रा , सागोन , नीलगिरी , बबूंरी , पडरीबबूंरी , पीपर , गस्ती , डूमर , बर , महालीम , फरसा , सहतूत , मौलश्री , रीठा , सोनचम्पा , अगासचम्पा , गुलमोहर , धनबोहार , बकायन , बोईर , सेनहा , बीजा , फरहद , खमहार , मोदगा , बोदल , दतरंगी , कुरूं , भेलवा , पापुलर , नीगूर , बाँस , कुसूम आदि ।
मझलारुख , तेलफूल , फुफदीनाशक , भाजीपाला के साग
असन , चिल्टा , बालमखीरा , आलूबुखारा , तीनिशा , खैर , चिरईजाम , हिमचंपा , डीकामाली , सहतूत , सनाय , संतरा , अटर्रा , लिमऊ , बिजौरा , अरमपपई , कुसा , केसरिया , कलमआमा , रामतुलसी , श्यामतुलसी , बनतुलसी , घीनिघाँस , उरईबुटा , बगई , चिरचिरा , छीरबाहरी , अतीस , रुसा , करियारुसा , मेथी , अण्डि , खेकसी , जीमिंकादा , श्यामकोचई केराकोचई , केऊकाँदा , बैचाँदीकाँदा , गाँजा , सुरुजमुखी , मेंहदी , चनसूर , गुमा , बगरंडा , तिल , रहर , गुड़सुकड़ी , काँसी , कुकुमुत्ता , सोआ , गुलाबीकनेर , पर्डीकनेर , सबजा , भार्गी , रसभरी , शंखपुष्पी , अश्वगंधा , धनियाँ , हरदी , आमीहरदी , सखीन , सनाय , चक्कड़ , सौंप , धान , गाध , कोदो , करगा , डॅवर , कुटकी , पसेर , सरसों , भाटा , मिर्चा , बंगाला , धनबोहार , भसकठिया , भेंगराज , भसमपतरी , कोरई , कँदई , दूधमोंगरा , पचरंगा , छींदबूटा , चिनियाँ , रातरानी , दालचीनि , गुलखैरा , अकरकरा , अजवईन , दऊना , अमलतास , लायची , कपूरी ।
जरीभाजी , अमारी , पटवा , चेंच , बोहार , भथवा , पालक , केनी , मेथी , करमता , काँदा , मुंनगा , उरीद , मखना , कुसूम , गोंदली , डोंगरी , मुरई , मछरीया , कोलियारी , चुनचुनिया , दारभाजी , चाँटी , पोई , कोचईपत्ता , गोभी , चना , कोचईलेडर्डी , सरसों , जिल्लो , पदीना , उलवाँपीकरी , तिवरा सुकसाभाजी , खोटनी आदि
काँटा - खुंटी खाबर ( काँटेदार वृक्ष )
संसार बिचित्तर हे , उहाँ जे जीनिस हा घलोक बिचित्तर हे , ओमा एक ठन काँटा - झूटी खाबर है । काँटा अउर फूल दू अईसन जीनिस हे जेले मनसे ला निभे ला पड़थे । फूल ला मगन होके टोरथे पर काँटा ले तो परसान रथें , काँटा तो दिखे नहीं आँखी ले जब गोड़ के पाँव - पंडरी मा हुब्बले गड़थे तभे पीरा जान के पतियाथें कि मोला काँटा गड़ीस हे दाई कही के गोहार पारथे कथें की काँटा बइरी हा परे हे कब ले ।
संसार मा अइसन कोन होही कि सुख - सुख अउर दुखे - दुख मा जिनगी जिए होही अउर जियत हैं । उलटा ला उलट के सिधा करथें , काँटा ले ही काँटा निकरथे , गुलाब के फूल के देहें भर काँटा ही काँटा रहीथे , थोरकुन असउधानी मा फूल टोरे ला लगबे ते हब्बले काँटा गड़बे । उही काँटा ले हमन रूधना रूधथन अउर हमर कोला बाड़ी के रक्षा करथन । तो आवव उही काँटा ला खाल्हे कोती देखन ।
बँबूरीकाँटा , पडरीबबूरी , मोकला , मोकईया , बोरझरी , बोईर , ठेलका , फरद , बेल , अकोल , सेमर , रामदतोन , गुलाब , केकती , सफीन , नागफनी , गोडिल्ला कैथ , बाँस , बसोना , केसरिया , लटकना , भाटा , भसकटिया , छींद , कुथवाँ , गुखरु , दसमुर , धथुरा , खैर , सिंगाड़ा , बनभाटा , लिमउ , संतरा , करियारुसा , बैगबिलिया , लजोनी , घीकुवाँर , करौंदा , अरुनी , अंगरेजीअमली , काँटाभाजी , फन्नस , शिकाकाई , पिलाततुरा , दशमुर , हिंगोट , आडू दारुहरदी , काँटाकरंज , देवधूप , खेखसी , मैनफर , कोचिला गोटारन , बगनखा , बिच्छीसुल आदि ।
दूध वाला पौधा , रुख ( वृक्ष )
बर , दुग्धि , फूड़हर , डूमर , गस्ती , बजत्री , अरमपपई , पीलाकलेर , हफीम , गोबर चम्पा , कारीकाँदा , सतौना , इद्रयन , फन्नस , स्वामी , थूहा , रोमश , खेर , दूधमोंगरा , श्यामकोचई , रबर , पडरीफूडहर आदि ।
लाहा , नार - बियार ( बेला )
दशमूर , मूंगेशा , नांगरबेल , फरपीपर , रंगनबेल , कुदरू , बेलाफूल , छोटेपाठा , इद्रायण , अमरबेल , गुड़मार , लजोनी , सारिवा , भसकटिया , डोटो , छेरीसिंग , करेला , सेमी , बरबट्टी , खेखसी , गरूद , परबल , बनपिवनक , अंगूर , कलिन्दर , फूट , बोदेला , खीरा , तुमा , रातरानी , सियारीबाँक , बेलियाउरीद , भोसकाउरीद , मंजीट , गोमती , चिपकनी , अंजन , दीनानाथ , धावलु , कुमड़ा , मिरचीबेल , लालफूली , कुलथी , डोड़का , अमरबेल , करमता , कुंदाबेल , बोगनबेला , झगरहीन आदि ।
रूआँदार
तुलसी , बनतुलसी , रमकलीया , बनरमकेलिया , रक्सी , जिर्राभाजी , गोडिल्ला , फूडहर , सेमरफर , केंवाछ , डुमरफर , कदमफर , गुड़मार , कंधी , अनानास , अरूनी , लुगाठ , रखिया , बोदेला , खीरा , तुमा , बरियार , हींग , दुग्धिी , कलिन्दर , मयुरबिंदी , लजोनी , शंखपुष्पी , भेंगराज , बंगाला , कंठकारी , भाटा , बनजीरा , सहदेई , अंतमूल , बगनखा आदि ।
लाशा ( गोंदयुक्त )
बबूरी , फन्नस , फरसा , गुगूल , सरई , गिदोंल , कैथ , हींग , विजसार , सेमर , मुनगा , सागोन , असन , बेहरा , गस्ती , साहजा , बर , गस्ती , बेल , आमा , बोहार आदि । दाना ( बीज ) झोरफा ( गुच्छा ) फल्लीदाना ( फल्लीयुक्त ) दरमी , कोसुमफर , कमलफर , भाटा , भेजरा , सीताफर , रामफर , ढनढनी , खीरा , कुमड़ा , तुमा , तोरई , डोड़का , बोदेला , करेला , सेमी , लोबिया , कुंदरू , लाखड़ी , बटरा , मटर , मूंग , मूंगेशा , कलिन्दर , बोदेला , फूट , रखिया , बंगाला , भेजरा बटरेलीसेमी , चमेटा , चरोटा , बगरंडा , रमकेलिया , बंभूरी , डुमरफर , कुदरू , लायची , बनतुलसी , तिल , मेथी , मिरर्चा , भेगराज , मूंग , भाग , बायबीडिंग , सरसो , राई , मुनगा , सुरुजमुखी , हरसिगार , भटकटिया , भारंगी , चारेरी , कपूरतुलसी , सर्पगंधा , लघुलोड़ा , शालपर्णी , मेथिका , सोनापाठा , कमीला , अपराजिता , चाँटीभाजी , रोशनदुग्धि , शिकाकाई , हंसराज , सनाय , कसौंदी , कुल्थी , कोदो , भाट , बलियारी आदि । अकोल , अमली , अरसी , अशोक , आमीहरदी , आमा , गाजर , मुरई , बाँदा , पीलाकनेर , मंजिठ , बथुआ , तिल , सोंप , धवँईफूल , मेहिदीं , बाटलबुश , कुथआ , कुथना , आवरा , बेहरा , हर्रा , मेमरी , सीलियारी , गोठीमरीच , गुड़तुरलीम , लीम , डोंगरीपिपर , राहेर , शहतूत , रीठा , मुंनगा , सीताअशोक , बकूल , सिलफड़ा , खम्हार साल , चिरईजाम , लवाँग , झाँऊ , सागोन , कहुआ , साजा , करंज , पीलाकनेर , पठवन , अश्वगंधा , बगनखा , बदउर , मुरईफूल , गुलमोहर , बोईर , सावाँ , कटही , रहेर , गोमती , गोंदलीबीजा , धनिया , काँशी , बोहार , वायवीडिग आदि ।
तेलदार ( तेलयुक्त )
में सोचथों के कहाँ ले रूख - रई मा तेल - फूल आ जाथे । हमर धरती दाई के देन हे कि ओखर किरपा के छाहित हमर उपर है । हमर जिनगी मा कुछेक चिकनाई के जुरुरी हे तन मा चुबरे बर या खाये - पीये बर । तेल नी रही ते ये तन हा रखड़ाहा , खड़भूसराहा परे रही अउर काया के भितरी घलोक सूखा जही । त नेक ठन फर - फूल , आदि ले तेल - फूल निकाले जाथे तो फल के आकार हा बड़ किसिम - किसिम केहे कुन्हू नान्हे त कुन्हू बड़े हे त कुन्हू चपटी त कुन्हू चाकर कुन्हू गोल त कुन्हू सूजगी बरन - बानी के फर हें , ये हर . बीज के तेल एके किसिम के होथे तेल पर कुन्हू तेल हा जहेर हे त कुन्हू हा बड़ महर - महर करथे । कुदरुत के देन हावे आवव तेल - फूल नाम देखव :
तिलीतेल , सोयाबिन , कोढहातेल , चनसूर , आरातेल , पामतेल , अण्डितेल , कटही , करंजतेल , टोरीतेल , सरसोंतेल , मेमरीतेल , मोकईयातेल , भेलवातेल , सरईतेल , बगरंडा , लालअण्डि , सारिवाँतेल , करौजीतेल , बेहड़ातेल , सुरुजमुखी , चारचिरोंजी , बन - तुलसी , अरसीतेल , पिपरमेंट , आँवरातेल , फल्लीतेल , कुसुमतेल बगरंडातेल , मूंगफलीतेल , छींदतेल अउर बरन - बानी के बीजा रुख - रई आदि के तेल निकरथे या निकारे जाथे ।